معرفی و اهمیت روغن گیربکس
روغن گیربکس (Gearbox Oil) یا همان روغن دنده خودرو، یکی از مواد حیاتی برای عملکرد صحیح خودرو است. این روغن برای روانکاری چرخدندهها و قطعات متحرک سیستم انتقال قدرت، بهویژه جعبهدنده استفاده میشود. همچنین از روغن گیربکس با نام واسکازین نیز یاد میشود که ریشه آن از کلمهای روسی گرفته شده است.
وجود روغن مناسب در گیربکس، علاوه بر آسانتر کردن تعویض دنده، از خوردگی و ساییدگی قطعات جلوگیری میکند. انتخاب درست روغن و تعویض بهموقع آن، کلید اصلی در حفظ سلامت و افزایش عمر گیربکس خودرو است. متأسفانه بسیاری از رانندگان به این موضوع توجه کافی ندارند، که این بیتوجهی میتواند منجر به مشکلات جدی، بهویژه در گیربکسهای اتوماتیک شود.
ویژگیهای مهم روغن گیربکس
1. گرانروی مناسب
گرانروی، یا همان میزان غلظت روغن، یکی از ویژگیهای کلیدی آن است. روغن باید به اندازه کافی سیال باشد تا در دماهای پایین و شرایط مختلف، بهراحتی جریان یابد و تمام قطعات را روانکاری کند.
2. پایداری برشی
روغن گیربکس باید حتی در استفاده طولانیمدت، گرانروی مناسب خود را حفظ کند.
3. فشارپذیری و تحمل بالا
یکی از ویژگیهای مهم روغن گیربکس، تحمل فشار بالا است که باعث میشود چرخدندهها در شرایط سخت کمتر دچار سایش شوند.
4. مقاومت شیمیایی و ضد زنگ بودن
روغن باید در برابر اکسیداسیون مقاوم باشد و از خوردگی یا زنگزدگی قطعات فلزی جلوگیری کند.
5. جلوگیری از کف کردن
ایجاد کف در روغن میتواند مانع از روانکاری مناسب شود. به همین دلیل، روغن گیربکس باید خاصیت ضدکف داشته باشد.
6. آبگریزی
روغن گیربکس باید بتواند از مخلوط شدن با آب جلوگیری کند تا از تشکیل ترکیبات مضر و کاهش کارایی روغن جلوگیری شود.
7. سازگاری با کاسهنمد و آببندها
روغن نباید باعث آسیب به کاسهنمدها و آببندهای گیربکس شود.
انواع روغنهای گیربکس
روغن گیربکس دستی
این روغن که با نام MTF (Manual Transmission Fluid) شناخته میشود، برای جعبهدندههای دستی طراحی شده است. روغن گیربکس دستی غلظت بیشتری نسبت به روغن موتور دارد تا بتواند در شرایط فشار بالا و درگیری شدید چرخدندهها عملکرد مطلوبی داشته باشد.
طبقهبندی روغنهای گیربکس دستی:
- روغنهای گیربکس دستی بر اساس گرانروی و کیفیت، طبق استانداردهایی مانند SAE طبقهبندی میشوند.
- درجههای گرانروی شامل اعدادی مانند 75W-90 هستند. حرف W نشاندهنده دماهای پایین (زمستان) است و عدد دوم بیانگر کارایی در دماهای بالا.
روغن گیربکس اتوماتیک
روغن گیربکس اتوماتیک برای خودروهایی طراحی شده که سیستم تعویض دنده خودکار دارند. این روغن علاوه بر روانکاری، در خنک کردن سیستم نیز نقش دارد و باید خواص خاصی مانند مقاومت در برابر اکسیداسیون و فشار بالا داشته باشد.
بهترین روغنهای گیربکس ایرانی و خارجی
برندهای ایرانی
- بهران: شرکت نفت بهران با بیش از 60 سال سابقه، از تولیدکنندگان مطرح روغنهای گیربکس در ایران است.
- آبشار: این برند با استفاده از روغن پایه یک و افزودنیهای باکیفیت، روغنهای گیربکس با خاصیت ضد اکسیداسیون و ضد کف تولید میکند.
- کاسپین: برند کاسپین، یکی از محبوبترین و معتبرترین روغن گیربکس در بازار است.
- ایرانول: این برند با تولید روغنهای نیمه سنتتیک، گزینهای مناسب برای خودروهای سواری و سنگین با گیربکس اتوماتیک ارائه میدهد.
برندهای خارجی
- موبیل (Mobil): روغن گیربکس Mobil ATF Dexron VI از نوع تمام سنتتیک بوده و برای خودروهای سواری و سنگین با گیربکس اتوماتیک مناسب است.
- کاسترول (Castrol): برند انگلیسی کاسترول با تولید روغنهای گیربکس باکیفیت، گزینهای مناسب برای خودروهای مختلف ارائه میدهد.
- لیکومولی (Liqui Moly): شرکت آلمانی لیکومولی با بیش از 80 سال سابقه، در تولید روغنهای گیربکس و روانکنندههای باکیفیت شهرت دارد.
- آیسین (Aisin): برند آیسین یکی از تولیدکنندگان معتبر روغنهای گیربکس با کیفیت بالا است.
- راونول (Ravenol): راونول یکی دیگر از برندهای معتبر در زمینه تولید روغنهای گیربکس با عملکرد عالی است.
- والوالین (Valvoline): برند والوالین با سابقه طولانی در تولید روغنهای موتور و گیربکس، محصولات باکیفیتی را عرضه میکند.
انتخاب روغن گیربکس مناسب با توجه به نوع خودرو و توصیههای سازنده، تأثیر بسزایی در عملکرد و عمر مفید گیربکس خواهد داشت.
استانداردهای API روغن گیربکس
| دستهبندی | توضیحات |
| GL-1 | برای سیستمهای دندهای ساده بدون فشار بالا یا بار زیاد. |
| GL-2 | مناسب برای سیستمهای دندهای ساده تحت بار متوسط، به ویژه دندههای حلزونی. |
| GL-3 | برای سیستمهای دندهای با فشار متوسط و چرخدندههای مارپیچ و مخروطی. |
| GL-4 | مناسب برای گیربکسهایی با فشار بالا و دندههای حلزونی و مارپیچ. |
| GL-5 | برای گیربکسهایی با فشار و بار بسیار بالا. این نوع روغن دارای افزودنیهای ضدسایش است. |
| MT-1 | مخصوص سیستمهای انتقال قدرت دستی با شرایط سخت و دمای بالا. |
نتیجهگیری
روغن گیربکس، مانند خون در بدن خودرو عمل میکند و انتخاب و نگهداری صحیح آن اهمیت زیادی دارد. با انتخاب روغن مناسب و تعویض بهموقع آن، میتوانید از عملکرد بهتر خودرو و کاهش هزینههای تعمیرات اطمینان حاصل کنید
اهمیت تعویض روغن دنده دستی
روغن دنده دستی نیز همانند سایر روغن ها و سیالات خودرو نیاز به تعویض دارد. مشکل اصلی در گیربکس دستی، پایین آمدن کیفیت روغن نیست، بلکه آلودگی روغن گیربکس است چرا که در جعبه دنده دستی معمولا کیفیت روغن دنده ثابت می باشد ولی براده ها و ذرات کوچک فلزی ناشی از تماس چرخ دنده ها با یکدیگر موجب آلودگی روغن گیربکس می گردند. همین براده های ریز میکروسکوپی می تواند عملکرد روغن را مختل نماید. کاهش روانکاری روغن دنده، موجب کاهش عمر جعبه دنده دستی و سیستم انتقال قدرت می گردد. تعویض به موقع روغن گیربکس باعث روان کار کردن گیربکس، افزايش عمر مفيد قطعات، كاهش درجه حرارت گيربكس، كاهش سر و صدا و در نهايت بهبود عملكرد آن میشود.
انتخاب روغن دنده دستی مناسب
همانند سایر روغن ها و سیالات، دفترچه راهنمای خودرو بهترین منبع تعیین حجم، گرانروی و سطح کیفی مناسب روغن گیربکس دستی خودرو است. در دفترچه راهنمای خودروهای مدل گیربکس دستی آریو ( زوتی Z300) ، برلیانس H220 و H230 ، جک S3 و S5 و تویوتا یاریس (Yaris) در مدل های دنده دستی روغن گیربکس دستی مناسب این خودروها می بایست دارای سطح کیفی API GL-4 و گرانروی SAE 75W/90 باشند. روغن دنده پترونول فول گیر ۴ با API GL-4 و SAE 75W90 انتخابی مناسب برای جعبه دنده دستی این خودروها می باشد.
همچنین در دفترچه راهنمای خودروهایی همچون خانواده سایپا X100 ( پراید)، پژو 405، پژو پارس و خودروی ساینا که دارای گیربکس دستی می باشند، سطح کیفی API GL-5 و شاخص گرانروی SAE 75W/80 را به عنوان ویژگی های روغن دنده دستی مناسب این خودروها با توجه به شرایط آب و هوایی محیط کشورمان اعلام کرده اند. روغن گیربکس پترونول فول گیر ۵ یکی از بهترین انتخاب ها برای گیربکس این خودروها می باشد. البته در خودروهای پراید که در مناطق گرمسیری مورد استفاده قرار می گیرند می توان از روغن گیربکس هایی با ویسکوزیته های SAE 75W90، SAE 80W90 استفاده نمود و در مناطق گرمسیری می توان از روغن گیربکس دستی SAE 85W90 برای خودرو ساینا استفاده نمود.
لازم به ذکر ویژگی های روغن های گیربکس دستی مناسب خودروهای بالا براساس دفترچه راهنمای خودرو موجود در سایت های شرکت خودروساز در زمان نگارش این مقاله استخراج گردیده است. بنابراین جهت حصول اطمینان بیشتر حتما به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه نمایید.
زمان مناسب تعویض روغن گیربکس دستی
روان کار کردن گیربکس هم در نتیجه تعویض به موقع روغن دنده می باشد. به طور کلی کیلومتر و زمان دقیق تعویض روغن گیربکس به نوع گیربکس دستی خودرو بستگی دارد. البته به دلایل مختلف در مورد زمان مناسب تعویض روغن گیربکس دستی توصیه های متنوعی وجود دارد. در دفترچه راهنمای خودروهایی همچون آریو و برلیانس دستی و پژو پارس اشاره ای به زمان تعویض روغن دنده نگردیده است. در دفترچه پژو 405 نیز اعلام گردیده است که روغن دنده دستی نیاز به تعویض ندارد و در دفترچه خودروی خانواده پژو 206 نیز به صراحت بیان گردیده است که در گیربکس دستی پژو 206 احتیاجی به تعویض دوره ای ندارد و می بایست سطح روغن بررسی گردد. در خودروی رانا سطح روغن گیربکس می بایست در هر شصت هزار کیلومتر چک شــود و در صورت نیاز سرریز شود. همچنین برای خودروهای خانواده سایپا X100 ( پراید) و ساینا توصیه گردیده است که در شرایط سخت رانندگی در هر سی هزار کیلومتر روغن گیربکس دستی تعویض گردد. همچنین در خودرو آریو دستی، علاوه بر بازدید دوره ای، هر سی هزار کیلومتر روغن دنده می بایست تعویض گردد.
همان طور که اشاره گردید به مرور براده های فلزی و ذرات گرد و غبار موجود در گیربکس موجب آلودگی روغن دنده دستی می گردد، به طوری که عملکرد روانکاری روغن را مختل می نماید. پس علت این تناقض در مورد زمان تعویض روغن گیربکس دستی چیست؟ پاسخی که می توان داشت این است که معمولا هم زمان با تعویض دیسک و صفحه كلاچ، روغن گیربکس نيز تعويض مي شود. زمان معقول برای تعویض کلاچ پس از ۵۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر است، اما این عدد با توجه به نوع رانندگی میتواند کم و زیاد شود. برای مثال اگر در شهر و شرایط ترافیک بالایی رانندگی میکنید ممکن است این عدد به بین ۳۰ تا ۴۰ هزار کیلومتر برسد. از طرفی اگر کسی در مسیرهای جادهای یا اتوبانی بیشتر تردد کند و از کلاچ زیاد استفاده نکند، این عدد به ۷۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر افزایش پیدا میکند. شاید همین امر موجب گردیده است که در اکثر دفترچه های خودرو زمان دقیق تعویض روغن گیربکس ذکر نگردیده است.
چک کردن سطح روغن جعبه دنده
بر خلاف روغن موتور، روغن گیربکس نمی سوزد، پس اگر سطح روغن شما کاهش می یابد به احتمال فراوان سیستم انتقال قدرت خودرویتان روغن ریزی و نشتی دارد.
بررسی میزان روغن گیربکس در یک جعبه دنده دستی میتواند مشکل باشد.چرا که تعداد کمی از تولید کنندگان، گیج (میله نشانگر) برای نمایش سطح روغن گیربکس در خودرو در نظر گرفته اند. در هر نوبت تعویض روغن می توانید از اتوسرویس خود درخواست نمایید تا سطح روغن گیربکس شما را چک نمایند. این کار فقط چند دقیقه زمان خواهد برد. علاوه بر چک کردن سطح روغن گیربکس، اتوسرویس می تواند از لحاظ ظاهری آلودگی های براده های ریز فلزی و ورود آب روغن دنده دستی را بررسی نماید در صورت لزوم به تعویض واسکازین اقدام نمایید.
روغن گیربکس اتومات
روغن گیربکس اتوماتیک که برای جعبه دنده ها و گیربکس های اتوماتیک مورد استفاده قرار می گیرد و به ATF مشهوراست که مخفف Automatic Transmission Fluid می باشد. میزان غلظت روغن گیربکس اتومات به مراتب کمتر از روغن موتور است.
طبقه بندی و استانداردهای روغن گیربکس اتوماتیک
در مقاله شناخت گیربکس های خودرو ذکر گردید که تنوع گیربکس های اتوماتیک بسیار زیاد است و در مورد مشخصات گیربکس های اتومات مرسوم در کشور توضیحاتی ارائه گردید. همین تنوع جعبه دنده های اتومات و نیازهای روانکاری روغن موردنیاز این گیربکس ها موجب گردیده که برای روغن دنده های اتوماتیک هیچ دسته بندی ویسکوزیته یا سطح کیفی همچون روغن موتور و گیربکس دستی وجود نداشته باشد. شرکت های سازنده گیربکس های اتوماتیک استانداردهای گوناگونی را برای روغن جعبه دنده اتومات خود پیشنهاد می نمایند. از جمله این استانداردها که به صورت گسترده ای در تمام دنیا مورد استفاده قرار می گیرد می توان به GM-DEXRON توسط خودروسازی جنرال موتورز و MERCON توسط خودروسازی فورد اشاره کرد.
استاندارد روغن گیربکس اتوماتیک
GM-DEXRON
این استاندارد به طور خاص برای خودروهای ساخت جنرال موتورز تدوین شده است. اما بسیاری از کارخانههای اروپایی از همین استاندارد برای روغن گیربگسهای اتوماتیک برای خودروهای خود استفاده میکنند. از جمله استانداردهای دکسرون می توان به استانداردهای زیر اشاره نمود. استاندارد های DEXRON III و DEXRON VI و DEXRON HP رایجترین استاندارد دکسرون می باشد. روغن گیربکس اتوماتیک پترونول فول ATF-III دارای استاندارد DEXRON III و پترونول فول ATF-VI دارای استاندارد DEXRON VI می باشند. لازم به ذکر است که استاندارد ملی ایران 5814 ISIRI مطابق با استاندارد DEXRON تدوین گردیده است.
استاندارد روغن گیربکس اتوماتیک
MERCON
بیشتر گیربکس های اتوماتیک ساخته شده شرکت فورد در بین سالهای 1980 تا 1999 از استاندارد MERCON برای روغن های گیربکس اتوماتیک استفاده می نمایند. به طور معمول روغن گیربگسهایی که دارای استاندارد DEXRON-III هستند، دارای استاندارد MERCON نیز میباشند. از سال 2007 به بعد خودروهایی که روغن گیربگس اتوماتیک با استاندارد MERCON را استفاده میکردند، باید از MERCON V استفاده کنند. البته خودروسازی فورد قبلا استاندارد Type F را برای گیربکس های اتوماتیک معرفی نموده است. لازم به ذکر است که استاندارد Type F با استاندارد MERCON سازگار نیست.
شرکت های خودروسازی فورد و جنرال موتورز در یک سرمایه گذاری مشترک برای ساخت گیربکس های اتوماتیک 10 سرعته از سال 2017 فعالیت می کنند. استانداردهای DEXRON ULV و MERCON ULV برای روغن گیربکس مناسب این نوع جعبه دنده های 10 سرعته اتومات تدوین گردیده است.
برخی از استانداردهای روغن گیربکس اتوماتیک که در حال حاضر در خودروهای با جعبه دنده اتوماتیک معرفی شده اند عبارتند از:
| ATF Toyota Types T, T-II and T-III | ATF Toyota Type T-IV | ATF Toyota Type T-V | ATF Allison C-4 |
| ATF Toyota WS | ATF ZF TE-ML XXZ | ATF Kia SP-II and SP-III | Volvo ATF |
| ATF Mitsubishi Diamond SP-II and SP-III | ATF Caterpillar TO-2/4 | ATF Chrysler Mopar ATF +4 | ATF Nissan Matic C/D/J/K |
| ATF MAN type 339.X | ATF Mercedes-Benz 236.X | ATF Audi | ATF CVT |
| ATF Voith H55.63.35.XX | ATF Volkswagen | ATF Honda ATF-Z1 | ATF Mazda Type T-IV |
| ATF Voith H55.63.36.XX | ATF Jaguar JLM 20238 | ATF BMW | ATF Subaru HP |
اهمیت تعویض روغن گیربکس اتوماتیک
روغن گیربکس اتوماتیک برای کارکرد صحیح این نوع گیربکس ها یک عنصر حیاتی و لازم می باشد. سیستم داخلی گیربکسهای اتوماتیک به صورت هیدرولیک است و قطعات آن پیوسته در تماس با یکدیگر هستند. در جعبه دنده های اتوماتیک با استفاده از فشار روغن و تنظیم مقدار فشار آن، نیروی لازم از موتور به چرخها منتقل می گردد. تعویض دندهها از طریق تغییر مسیر و کنترل فشار جریان روغن در گیربکس توسط شیرهای الکترونیکی (شیر برقی) انجام میشود. همچنین روغن گیربکس اتوماتیک خاصیت خنک کنندگی فوق العادهای دارد که عملکرد آن بیشتر شبیه مایع خنک کننده ( ضدیخ ) است. روغن گیربکس با ایجاد شرایطی باعث انتقال گرما از دنده ها شده و مانع از داغ شدن دنده ها در تماس با یکدیگر می شود. البته نقطه جوش در روغن گیربکس اتوماتیک به مراتب پایین تر از روغن گیربکس دستی است که با افزودن مکمل های ویژه ای به آن توانسته اند عمر آن را افزایش دهند.
روغن گیربکس در اثر ورود ذرات گردوغبار و نیز کارکرد طولانی مدت روغن در دمای بالا دچار استهلاک شده و سبب از بین رفتن خاصیت اولیه روغن می گردد. همین امر موجب اختلال در عملکرد و در نتیجه به قطعات داخلی گیربکس آسیب وارد می شود. به همین خاطر تعویض به موقع روغن گیربکس امری حیاتی است. برخی از روغن های گیربکس اتوماتیک هستند که اصطلاحا به روغنهای مادامالعمر (Lifetime) معروفند. منظور از روغن گیربکس مادام العمر این نیست که هیچ گاه نیاز به تعویض نخواهند داشت، بلکه حکایت از مدت زمان زیاد کارکرد این نوع روغن دنده دارد.
انتخاب روغن گیربکس اتوماتیک مناسب
با توجه به نقش حیاتی روغن گیربکس اتوماتیک در خودروهای با جعبه دنده اتوماتیک، انتخاب روغن گیربکس اشتباه خسارت های زیان باری به گیربکس خودرو وارد می کند. همچون روغن دنده دستی و سایر روانکارهای خودرویی، برای انتخاب بهترین روغن گیربکس اتوماتیک میبایست حتما به دفترچه راهنما خودرو مراجعه گردد. همان طور که قبلا نیز اشاره گردید شرکتهای خودروساز با توجه به عملکرد گیربکس اتوماتیک، استانداردهای متفاوت و خاصی را برای روغن گیربگس اتوماتیک تعیین کردهاند که بدون شک در انتخاب و خرید روغن گیربگس اتوماتیک میبایست به این استانداردها توجه شود و روغن دنده ای تهیه گردد که دارای استاندارد توصیه شده باشد. به عنوان مثال شرکت تویوتا از استانداردهای روغن گیربکس (Type T, T-II or T-IV) و (Toyota Type WS) در بیشتر گیربگسهای اتوماتیک استفاده میکند. بنابراین اگر به دنبال خرید روغن گیربگس اتوماتیک برای تویوتا هستید حتما باید روغن گیربکس اتومات خریداری شده دارای استانداردهای فوق باشد. دفترچه راهنمای خودرو بهترین منبع تعیین حجم و استاندارد روغن گیربکس اتومات خودرو می باشد. در دفترچه راهنمای خودروهای مدل گیربکس اتوماتیک آریو ( زوتی Z300) روغن دنده می بایست دارای استاندارد Diamond ATF SP-III یا Sk ATF SP-III باشد. استاندارد ATF Toyota WS برای روغن گیربکس اتوماتیک خودرویتویوتا یاریس (Yaris) می باشد.
زمان مناسب تعویض روغن دنده اتوماتیک
در مورد زمان مناسب تعویض روغن گیربکس اتوماتیک توصیه های متنوعی وجود دارد. در دفترچه راهنمای خودروهایی همچون آریو اتوماتیک هر شصت هزار کیلومتر یا 36 ماه روغن گیربکس اتومات می بایست تعویض گردد و در خودروی لیفان X60 اتومات هر دو سال یکبار یا در هر شصت هزار کیلومتر روغن دنده اتوماتیک نیاز به تعویض دارد. و در خودروی تویوتا یاریس و سوزوکی گراند ویتارا اشاره ای به زمان تعویض روغن دنده اتوماتیک نگردیده است.
بنابراین ضروری است با توجه به اهمیت روغن گیربکس اتوماتیک در زمان تعویض روغن موتور خودرو، سطح و کیفیت ظاهری روغن دنده بررسی گردد. در صورتی که روغن گیربکس اتومات آلوده شده باشد یا کیفیت خود را از دست داده باشد می بایست تعویض گردد.
چک کردن روغن گیربکس اتوماتیک
درخودروهای گیربکس اتوماتیک یک گیج ( میله نشانگر Dipstick) برای روغن گیربکس وجود دارد. برای اطلاع دقیق از نحوه چک کردن سطح روغن گیربکس خودرو خود به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه نمایید. برای اکثر خودروهای اتوماتیک چک کردن سطح روغن گیربکس با بیرون کشیدن میله نشانگر در حالی که موتور روشن و در حال گرم شدن است انجام می شود. دقت کنید دنده باید در حالت پارک قرار بگیرد. همچنین دقت کنید تا میله نشانگر گیربکس و کارتر را با یکدیگر اشتباه نگیرید (این اشتباه بسیار معمول است).
دیدگاهتان را بنویسید